UDA ile İlgili Yanlış İnanışlar Nelerdir?

UDA’ya dayalı uygulamalara ilişkin yeterli bilimsel dayanaklar ortaya konmasına rağmen halen bazı yanlış inanışların yaygın olarak tartışıldığı görülmektedir. Bu yanlışlar; 

Yanlış: UDA her durumda uygulanabilecek tek bir uygulamadan oluşur.

Doğru: UDA bir uygulama değildir. Davranışı bilimsel yollardan analiz eden bir disiplin alanıdır. Pek çok uygulama ve müdahaleyi barındırır. UDA bireyin gereksinimleri doğrultusunda bireyselleştirilerek kullanılır. Bu amaçla önce bireyin güçlü ve zayıf yönleri belirlenir, buna bağlı olarak hedef davranışlar sıralanır, hedef davranışa uygun öğretim uygulaması ya da davranış kontrol tekniği kullanılır. Bu süreç içinde bireydeki gelişmelere bağlı olarak uyarlamalar yapılır. 

Yanlış: UDA uygun biçimde davranma ve bazı becerilerin öğretiminde etkilidir, ancak oyun ya da toplumsal beceriler gibi daha genel davranışların öğretiminde etkili değildir.

Doğru: UDA uygulamaları önce bire bir ve yapılandırılmış biçimde uygulanırken bireydeki gelişmelere bağlı olarak daha doğal ortamlarda ve akranları ile birlikte grupla ve doğal becerilerin kazanımında kullanılır. UDA uygulamalarını soyut beceriler de dahil olmak üzere çeşitli alanlardan davranış ve becerilerin öğretiminde etkilidir.

Yanlış: Okulöncesi dönemden daha büyük bireyler için yoğun UDA uygulamaları uygun bir seçenek değildir.

Doğru: UDA’nın yoğun olarak sunulmasının özellikle okulöncesi dönemdeki olumlu etkilerini ortaya koyan çalışmalar vardır. Bununla birlikte ileri yaş dönemindeki çocuk ve bireylerde de etkili bir uygulama olduğuna ilişkin yeterli bulgu bulunmaktadır. Dolayısıyla, UDA’ya dayalı bir programa katılmak bir seçenek olduğunda mutlaka değerlendirilmelidir.

Yanlış: UDA ile çoğunlukla öğrenmeye ve işbirliği göstermeye karşı direnç gösteren bireylerle davranış kontrolü (daha çok ceza teknikleri) çalışılmaktadır.

Doğru: UDA’nın tarihsel gelişimine bakıldığında önceleri çoğunlukla davranış kontrolüne ağırlık verildiği görülmektedir. Ancak bugünkü bilgilerimizle bireyin motivasyonunu sağlamanın önemi üzerinde durulmakta, olumlu davranış desteği sunma konusuna odaklanılmaktadır. Bu programların ağırlıklı bölümünü öğretim oluşturmaktadır.

Yanlış: UDA uygulamalarında ceza yoğun olarak kullanılmaktadır.

Doğru: UDA’ya dayalı olarak geliştirilen öğretim uygulamalarının hiç birisinde ceza kullanılmamakta, öğretim sırasında her zaman için bireyi motive edici nesne ve etkinlikler kullanılmaktadır. Bireyin kendisini ya da bir başkasını tehlikeye atacak türden davranışlar sergilemesi durumunda ise olumlu davranış desteğinin kullanılması önerilmektedir. Araştırmalar, uygun davranışların azaltılmasıyla ilgili olarak olumlu davranış desteğinin etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Ceza tekniklerini kullanmak son seçenek olarak tercih edilmektedir. Ancak önerilen ceza teknikleri sözel uyarıda bulunmak, tepkinin bedeli gibi tipik gelişim gösteren bireylerde de kullanılan tekniklerdir.

Yanlış: UDA ayrık denemelerle öğretim gibi birkaç uygulamadan oluşmaktadır.

Doğru: UDA otizm spektrum bozukluğu olan bireylerin yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla geliştirilmiş çok sayıda uygulamayı içermektedir. Bu uygulamalar tek başına kullanılabildiği gibi birkaçı birleştirilerek de programlar oluşturulabilir. Programı hazırlayan kişiler bu programlara özel isimler verebilirler.

Yanlış: UDA ile genelleme sağlanmaz.

Doğru: Doğru biçimde kullanıldığında ve genellemenin sağlanması öğretim ya da davranış değişikliğinin başında planlandığında öğrenilenlerin yüksek düzeyde genelleme ile sonuçlandığı ortaya konmuştur.

Yanlış: UDA’da bilinç, duygular ve zihin görmezden gelinir.

Doğru: Davranışçı yaklaşım bilinç, duygular ve zihnin varlığını, ayrıca bu yapıların bireylerin yaşamındaki önemini kabul eder. Ancak bu yapıları çalışma alanının dışında bırakarak gözlenebilir ve ölçülebilir davranışlar ve çevresel olaylar ve davranış arasındaki ilişkiyi inceler.

Yanlış: UDA uygulamaları yalnızca otizm spektrum bozukluğu olan bireyler için etkili olan uygulamaları içerir.

Doğru: Otizm spektrum bozukluğu tanılarının tüm dünyada giderek artması, araştırmacı ve uygulamacıların bu konuyla daha fazla ilgilenmelerine ve daha fazla araştırma yaparak yayın yapmalarına yol açmıştır. Ancak UDA OSB’li bireylerle birlikte yaşayan tüm canlılara uygulanabilir. Sağlık ve egzersiz, sigara-alkol-kumar alışkanlıklarından kurtulma, kilo verme, iş verimini arttırma, yaşlı bireyler, çocuk yetiştirme, suçluluk ve adli vakalar gibi çeşitli alanlarda kontrol ve yönetimin sağlanmasında kullanılabilir. Ayrıca zihin yetersizliği, diğer gelişimsel yetersizlikler ve tipik gelişim gösteren bireylere yönelik çalışmalarda da etkilidir.